Op 26 oktober 2012 mocht ik aanwezig zijn op een sessie in het Castellum in Alphen, georganiseerd door DeLimes. Het onderwerp was de boekpresentatie van ‘Het Rijnlands praktijkboekje”. Nu ben ik begin oktober al op de lancering van dat boekje geweest, toen georganiseerd door Managementboek , dus ik was benieuwd wat deze sessie nog van toegevoegde waarde zou kunnen hebben.
DeLimes, bij monde van Jaap Peters, één van de auteurs van het Rijnlands praktijkboekje, gaf na zijn inleiding aan dat hij het opmerkelijk vond dat hij, vlak voordat het Rijnlands praktijkboekje officieel gelanceerd zou worden, tot de ontdekking kwam dat het boekje al verfilmd was. Bij wijze van spreken. Hij doelde daarbij op de documentaire ‘Alles van Waarde’, gemaakt door Frans Bromet in 2011. Deze documentaire is vertoond op het Nederlands Film Festival 2012, maar wordt daar nu niet meer vertoond. Ook is ‘Alles van Waarde’ éénmaal uitgezonden op de televisie, op een tijdstip dat er vrijwel niemand meer kijkt (ergens in de nachtelijke uren).
Hierbij de verkorte versie zoals deze door de KRO is uitgezonden:
Bekijk de video in andere formaten.
Opmerkelijk. ‘Alles van Waarde’ is een documentaire die mensen in ieder geval tot nadenken aanzet. Nadenken over de onzin van ‘managen’, over hoe weinig waarde ‘managen’ toevoegt, en dat managers toch vaak gezien worden als de ‘grote graaiers’. Als tegenhanger gebruikt Bromet zijn dochter Laura die wat meer gewend is aan de huidige samenleving dan haar vader en daarom minder vaak verbaasd is. Het is een documentaire die ik aanraad om te gaan bekijken als deze nog een keer uitgezonden wordt. Dat zal niet op de televisie zijn denk ik, want Frans Bromet laat zich nogal laatdunkend uit over de ‘net-manager’, de onzichtbare (bestaat hij eigenlijk wel? Is het wel een mens?) baas van de publieke omroep die bepaalt dat programma’s die op goed bekeken tijdstippen uitgezonden worden, tenminste 400.000 kijkers moeten trekken omdat anders de reclame inkomsten achterblijven. Zo’n typische manager dus die alleen gaat om kwantiteit en kwaliteit volledig aan zich voorbij laat gaan. Dezelfde netmanager overigens die ook het idee had om VPRO Tegenlicht naar de nachtelijke uren te verplaatsten omdat daar maar 300.000 mensen naar kijken. Het idee alleen al! Wees blij dat er nog 300.000 weldenkende mensen in Nederland zijn.
Maar goed. Frans vertoonde inspirerende fragmenten van zijn documentaire en na ieder fragment was er ruimte voor discussie. En dat was het leuke aan deze bijeenkomst. Er waren denk ik zo’n 150 gasten en het leverde pittige en zinvolle discussies op.
De grote vraag die daarbij naar voren kwam is: waarom gedragen managers zich zoals ze zich gedragen? Daarmee wordt bedoeld dat de mensen die te lijden hebben onder de managers cultuur (met een paar prachtige voorbeelden in de documentaire) zich slachtoffer voelen en de managers cultuur als een ‘systeem’ beschouwen waartegen verzet zinloos is. Maar het blijkt dat dit ook geldt voor de managers zelf. Ook zij hebben managers boven zich die in de lijn naar boven een systeem vormen waartegen verzet zinloos is. En dit gaat zo door, tot in de allerhoogste regionen, tot de ministers in het kabinet aan toe. En dus gedragen managers zich alsof zij ook alleen maar slachtoffer zijn van het grotere systeem. En drukken zij maatregelen door die ze van bovenaf opgelegd krijgen. Verzet daartegen zou immers leiden tot ontheffing uit de functie, en in de huidige economische situatie wil niemand zijn baan verliezen.
Blijkbaar zijn wij dermate gehersenspoeld dat wij de managers cultuur als een weliswaar onwenselijk, maar tegelijkertijd onverzettelijk systeem beschouwen. Wij leggen ons erbij neer, proberen het af en toe een beetje te frustreren (‘delle’ principe van Weggeman) maar ons verzet is zeer beperkt omdat we uiteindelijk afhankelijk zijn van datzelfde systeem (er moet toch een boterham verdiend worden).
En jongere mensen (onder andere Laura, de dochter van Frans en gemeenteraadslid voor Groen Links) die onbekend zijn met de situatie zoals die vóór de managers cultuur was, hebben er minder moeite mee. Dat impliceert dat veranderen van deze cultuur best lastig is.
Kijk eens om je heen. Hoeveel mensen zetten zich daadwerkelijk in om deze management cultuur te veranderen? DeLimes doet het, de 150 aanwezigen doen het, de mensen die op de boekpresentatie van Managementboek aanwezig waren zullen er wel mee bezig zijn, ik kom op andere sessies waar mensen zijn die zich er mee bezig houden, maar al met al: deze groep is lijkt me niet veel groter dan zo’n 4- tot 5.000 personen. Op een werkende bevolking van 6 miljoen is dat erg weinig. Te weinig om ook daadwerkelijk een verandering tot stand te brengen.
Er is meer voor nodig om echte verandering te bewerkstelligen. Het gedachtengoed dat het anders moet en kan moet veel meer verspreid worden. En ook moeten deze gedachten onderwezen worden op de HBO’s en universiteiten zodat de toekomstige generatie alvast hierover kan gaan nadenken.
Twee dagen ervoor was ik op de ‘Dag van de Coöperatie’, met 403 deelnemers druk bezocht. Allemaal mensen die ook denken dat het anders moet. En hoewel dit vrijwel uitsluitend over Ondernemers Coöperaties ging, zoals bijvoorbeeld de Rabobank wat naar mijn mening niet het soort coöperatie is wat ik voor mij zie als echte coöperatie, het geeft opnieuw aan dat er wel belangstelling is voor verandering, maar nog steeds bij een beperkte groep.
De vraag blijft hoe je het systeem van ‘angst’ voor verzet tegen datzelfde systeem kunt veranderen. Nu is het voornamelijk dat helemaal onderaan in het systeem verzet begint te komen, maar pas als alle lagen binnen het systeem de zinloosheid ervan inzien kan over echte verandering nagedacht worden. Maar dat zal niet gebeuren. Je vraagt aan een kalkoen niet hoe hij met kerst bereid wilt worden. Het is een patstelling. Veranderen moet van de allerhoogste laag opgelegd worden wil het succesvol zijn. En niet veranderen van binnenuit (de kalkoen) maar door mensen van buiten die er verstand van hebben en de organisatie als geheel kunnen doorlichten.
Uiteraard werd de bijeenkomst afgesloten door The Missing Sticks. Prachtig!